Voor de filosofiekalender van het filosofiemagazine, verschenen in 2014 weer 12 kruimels van mijn hand. Voor wie ze gemist heeft, boven zijn bed wenst te hangen of gewoon nog eens na wil lezen, hier de teksten integraal. Deel XI van XII.
De Korsaar-affaire
‘Ik zou alleen willen dat ik spoedig in de Korsaar kwam. Het is toch werkelijk hard voor een arme schrijver zo apart te staan in de Deense literatuur, om de enige te zijn die daarin nog niet is uitgescholden.’
Søren Kierkegaard in Het Vaderland (1845). Vertaling uit: Kierkegaard’s Writings, XIII: The Corsair Affair and Articles Related to the Writings, onder redactie van Howard en Edna Hong (1982).
Een van de meest fenomenale, complexe en tragische polemieken die de filosofische geschiedenis rijk is, is de zogenaamde Korsaar-affaire waar Søren Kierkegaard (1813-1855) in verzeild raakte. De Korsaar was een Deense satirische krant opgericht door Meir Goldschmidt, die spoedig de grootste oplage had van het land. Veel mensen spraken er ondertussen wel schande van. Toch schreven er grote namen voor het blad die de vloer aanveegden met bekende Denen, alleen deden ze dat altijd onder pseudoniem of verdekt door een gekochte naam te gebruiken. Kierkegaard, met zijn ongekende scherpe pen en polemische stijl, werd door vele welgestelden in Kopenhagen beschouwd als de ideale opponent om dat ‘vuige roddelblad’ eens goed aan te pakken. In 1845 zag hij een kans om de strijd aan te gaan. In een messcherpe satire geschreven onder pseudoniem Frater Taciturnus in de krant Het Vaderland, daagde hij de Korsaar uit om eens met hem de spot te drijven. Goldschmidt, die altijd erg op had gekeken tegen Kierkegaard, hoopte dat Kierkegaard zijn woorden terug zou nemen. Maar dat gebeurde niet en de Korsaar gaf waarom werd gevraagd. Kierkegaard werd jarenlang bespot en kon zich al gauw nauwelijks nog vertonen in openbare gelegenheden. Alle vooraanstaanden lieden die hem hadden aangespoord, waren nu plotseling naïef geworden en ‘wisten werkelijk nergens van’…
©Veenmedia.nl
________________________
Wat blijft…
‘Tussen ‘iets’ en ‘niets’ ligt- net als tussen ‘iets’ en ‘iets anders’- namelijk een soort ruimte, die weliswaar niet door iets (en dus door niets) wordt ingenomen, maar die wel degelijk bestaat (en dus is).’
Patricia De Martelaere in Wat blijft (2002).
In een buitengewoon aardig essay dat verscheen in 2002 ter gelegenheid van de maand van de filosofie, buigt de Belgische filosofe Patricia De Martelaere zich over de vraag “wat blijft?”. Vanuit een aanstekelijke verwondering toont ze de mens als een gevangen wezen tussen betoverde en onttoverde werkelijkheid, zoekend welke kant hij moet kiezen. De religie als meest triomfantelijke overwinning op het idee van de vergankelijkheid, lijkt onder aanvallen van Hume, Nietzsche, Sartre en niet in de laatste plaats het darwinisme te zijn bezweken. De onsterfelijke ziel is gestorven en daarmee misschien ook een beetje de mens zelf. Het enige wat werkelijk nog blijft, is een worden, een radicaal uitzichtloos worden. Want als het worden tot niets leidt, wat is het dan? Gisteren een aap, vandaag een mens, morgen van de aardbodem verdwenen. Net zoals de aarde zelf zal verdwijnen. Wat blijft er dan nog? Wat geeft zin?
De Martelaere zelf was bij leven een mysterie en als denker vooral geïnteresseerd in verhoudingen tot het leven en de dood. In 2009 stierf ze op 51-jarige leeftijd aan een hersentumor, waarbij ze, misschien wel volgens haar eigen idee weer terugkeerde naar dat wat is tussen niets en iets.
©Veenmedia.nl
________________________
‘Het recht bestaat namelijk niet alleen uit regels, maar ook uit beginselen.’
Ronald Dworkin in Taking Rights Seriously (1977).
Ronald Dworkin (1931-2013) die de leerstoel een Oxford van de eveneens wereldberoemde rechtsfilosoof H.L.A. Hart (1907-1992) overnam, maakte in Taking Rights Seriously korte metten met zijn voorganger. Het boek is vooral een kritiek op diens rechtspositivisme (heel kort gezegd: wet is wet). Om zijn bezwaren tegen het rechtspositivisme duidelijk te maken put Dworkin uit de zaak Riggs tegen Palmer uit 1889. In deze zaak moest een Amerikaans gerechtshof oordelen of een moordenaar (kleinzoon) kon erven van zijn slachtoffer (grootvader). Er was geen geschreven wet of jurisprudentie voorhanden waaruit was af te leiden dat een moordenaar niet zou mogen erven van zijn slachtoffer. Desondanks besloot het hof de moordenaar de nalatenschap te ontzeggen. Volgens Dworkin terecht: het morele beginsel ‘niemand mag van zijn misdaad profiteren’ moet als recht gelden wanneer het bijdraagt aan de beste morele rechtvaardiging van de rechtspraktijk in een samenleving als geheel.
©Veenmedia.nl
________________________