Voor de filosofiekalender van het filosofiemagazine, verschenen in 2017 weer 12 kruimels van mijn hand. Voor wie ze gemist heeft, er nooit tegenaan is gelopen of gewoon nog eens na wil lezen, hier de teksten integraal. Deel XXIII van XXIV.
Beschaving op het rechte pad
‘Er kan geen redelijk vermoeden van schuld zijn aan een strafbaar feit wanneer een kleurling hard komt aanlopen uit de richting van een als drugscafé bekendstaande horecagelegenheid.’
Arrest Hof Amsterdam. 3 juni 1977, nj 1978, 601.
Veel ethische problemen binnen het recht hangen samen met het zogenaamde demarcatiecriterium: waar leggen we de grens? Zo is het voor velen duidelijk dat je iemand niet mag martelen om hem tot een bekentenis te dwingen. Maar mag je wel alleen dreigen met martelen? Niet volgens het Europese hof voor de rechten van de mens dat een politiecommissaris terechtwees die hierdoor achter de verblijfplaats van een (al vermoord) jongetje was gekomen. Wellicht minder ernstig, maar wat ook niet mag volgens de Hoge Raad der Nederlanden is een verdachte de steen op zijn schoot leggen waarmee hij het lijk zou hebben verzwaard. Ook mogen rechercheurs geen foto’s van vrouw en kinderen van de verdachte ophangen rond foto’s van een slachtoffer. Het doen van valse beloftes is ook omstreden (Zaanse verhoormethode) en wanneer een donker gekleurde man uit een verdacht café wegrent, dan heeft de politie geen enkele grond om hem staande te houden (arrest hollende kleurling). In het hedendaagse recht heiligt het doel niet altijd de middelen.
En misschien is dat juist wat we beschaving noemen…
___________________
Gadegeslagen door Kierkegaard
‘Op een avond zat ik na te denken over de oorsprong van het kwaad, toen ik ineens inzag dat het bij alles niet op de gedachte maar op de geest aankomt, en dat er een kwade geest bestond.’
Adolph Peter Adler (1843). Enkele preken.
Sommige mensen danken hun eeuwige roem voor wat het waard is, voornamelijk aan anderen. Zo ook de Deense theoloog Adolph Peter Adler (1812-1869). Adler was aanvankelijk een gedreven verkondiger van het gedachtegoed van G.W.F. Hegel. Na een promotie en wat colleges over objectieve logica besloot hij predikant te worden. In 1843 verscheen van zijn hand de bundel Enkele preken. Adler beweert in zijn voorwoord dat hij tijdens het schrijven een bezoek van Christus kreeg die hem inzicht gaf in de oorsprong van het kwaad. Christus gebood hem alle hegeliaanse onzin af te zweren en zich alleen nog aan de bijbel te houden. De geestelijke elite die de preken meer de uitdrukking van een krankzinnige vond dan geleid door Christus, kon het allemaal niet zo waarderen en dwongen hem tot ontslag.
Dit alles zou een curiositeit zijn geweest als het niet met veel interesse gadegeslagen was door Søren Kierkegaard (1813-1855). Kierkegaard begint in 1846 aan een studie over het fenomeen Adler en de mogelijkheid van religieuze waanzin, waar hij de rest van zijn leven aan blijft sleutelen. Pas in 1872 wordt het werk postuum uitgegeven. Het is niet uitgesloten dat Kierkegaards jarenlange fascinatie erin ligt dat hij Adler zag als zijn mislukte zelf.
___________________
Mijmeren over verdwijnen
‘Spion. Ik loop voortdurend te loeren of ze mijn andere ik al in de gaten hebben.’
J.A. Emmens (1980). Verzameld werk, deel I: Gedichten en aforismen.
Jan Ameling Emmens (1924-1971) was hoogleraar kunstgeschiedenis in Utrecht en is vooral bekend van zijn poëzie en kunstfilosofie. In het Verzameld werk (1979-1981) is een bundel aforismen opgenomen waar we de overpeinzer Emmens leren kennen: scherpzinnig, cynisch, zwaarmoedig, teleurgesteld over het leven en angstig voor alles. Zo is hij bang dat anderen hardop zullen zeggen wat hij al over zichzelf weet, namelijk dat hij niets weet. Hij durft niet naar buiten. Hij voelt zich een ongewenst en emotioneel verwaarloost kind en schrijft: ‘Mijn vader was geen man, mijn moeder geen vrouw en ik geen kind.’ Het leven is bij Emmens ‘de vakantie van de dood’. Hij mijmert over een verdwijnmachine en alles wat hij vreselijk vindt, betrekt hij onmiddellijk op zichzelf.
Wie zoekt naar een lichtpuntje in de existentiële vertwijfeling van Emmens, zal verder moeten zoeken dan wat hij in zijn aforismen heeft nagelaten. ‘Ik denk dat zij denken dat ik niet besta’, schrijft Emmens, ‘maar dat wil ik ook niet, denk ik.’ Op 12 december 1971 houdt het bestaan daadwerkelijk op. Emmens stapt uit het leven door zich te verhangen aan een trapleuning.
_________________________
©Veenmedia.nl