Het vernietigde geheim van Anne Frank

Stephan Wetzels
^{Denken en Zijn}

Het vernietigde geheim van Anne Frank

Anne Frank heeft in haar dagboek enkele pagina’s afgeplakt omdat ze niet bedoeld waren om te lezen. Maar nu zijn deze pagina’s toch zichtbaar gemaakt door middel van moderne technologie.

Het is bekend dat Plato veel van zijn geschriften verbrandde, niet in de laatste plaats omdat hij er geen enkel vertrouwen in had dat generaties na hem het op juiste waarde zouden kunnen schatten. Franz Kafka verscheurde veel eigen werk en verzocht aan Max Brod zijn nalatenschap te vernietigen (die dat overigens niet deed) en Claude Monet versnipperde vele schilderwerken die hij had gemaakt. Ze wilden hun geheimen hebben. Dit zijn slechts enkele van de vele voorbeelden waarbij de auteur zichzelf kon verhouden tot zijn eigen werk. Anne Frank heeft dat zeer beperkt gekund. In haar dagboek lezen we wel een passage waarin ze aangeeft een beroemd schrijfster te willen worden. Op donderdag 11 mei 1944 noteert ze:

Je weet al lang dat mijn liefste wens is eenmaal journaliste en later een beroemd schrijfster te worden. Of ik deze grootheidsneigingen (of – waanzin?) ooit tot uitvoering zal kunnen brengen, zal nog moeten blijken, maar onderwerpen heb ik tot nu toe nog wel. Na de oorlog wil ik in ieder geval een boek getiteld Het Achterhuis uitgeven. Of dat lukt blijft ook nog de vraag, maar mijn dagboek zal daarvoor kunnen dienen.

In zekere zin is ze die beroemde schrijfster geworden, maar dan niet vanwege haar literaire kwaliteiten, maar dankzij de ongelooflijk tragische omstandigheden en haar haast uniek ontwapenende manier waarop ze daarmee is omgegaan. Anne Frank heeft ter voorbereiding van publicatie haar dagboek nog wel wat kunnen redigeren. Dat is echter niet meer dan een eenvoudige tekstredactie, waarbij ze soms hele stukken weglaat. Die vindt zij te privé en zijn dus niet bedoeld voor andermans ogen.

Het is nu een interessante kwestie hoezeer we ons na iemands dood schaamteloos kunnen verhouden tot diens werk. Er zijn geen heldere regels en er lijkt nauwelijks nog sprake van ethiek. Zijn er grenzen? Ik ontdekte er één in mezelf, nu bekend is geworden dat twee pagina’s uit de dagboekpapieren van Anne Frank zijn geopenbaard, die zij aan haar nalatenschap heeft geprobeerd te onttrekken omdat ze zich ervoor schaamde en het geheim wilde houden. De twee pagina’s ‘78 en 79’, komen uit het eerste bekende roodgeruite dagboekje dat Anne Frank schreef op 28 september 1942.

Directeur Ronald Leopold van de Anne Frank Stichting benadrukt dat de stichting zich verplicht voelde om de afgeplakte teksten openbaar te maken. “Het dagboek van Anne Frank wordt door miljoenen mensen gelezen. We vinden dat we nieuwe informatie moeten delen.”

Juist hier stuit ik op die grens. Deze argumentatie deugt niet. Zij schuurt zelfs. De schaamte van een jong meisje, dat naïef poogt deze te verhullen en wordt gelogenstraft door de techniek en de niet aflatende zucht naar ont-dekking dient niet tot vermaak van anderen. Ook niet voor miljoenen. Want waar komt deze ‘verplichting’ vandaan? Wat maakt het dat iemand zich verplicht voelt om de schaamte van een jong meisje te openbaren? De Anne die er toen was, wilde niet dat iemand het zou lezen, waarom kan dat niet gerespecteerd worden? Heeft ze ons niet genoeg te denken gegeven? Mag zij geen geheimen hebben?

Het is zelfs pervers te bedenken dat omdat het door miljoenen gelezen wordt, het daarom moet worden gedeeld. Alsof we te maken hebben met louter voyeurs die in dit hedendaagse tijdperk waarin er niets meer verborgen mag blijven en alles moet worden gedeeld, dit pathologisch exhibitionisme ook aan de geschiedenis moet worden opgedrongen.

Een jong meisje tegen de modernste technologie en de knapste onderzoekers, een vreselijke strijd. Niets zal geheim blijven en alles moet worden geopenbaard: ‘Alles op alles zetten we om je diepste geheimen bloot te leggen en je grootste schaamte.’

Het tegendeel zou hier echter het geval moeten zijn. Juist omdat miljoenen mensen dit lezen, moet je het verborgen houden omdat dit de wens van Anne Frank was. Het zou van een schitterend inzicht getuigen om een dertienjarig meisje daadwerkelijk een kwetsbaar dertienjarig meisje te laten zijn en niet te grabbel te gooien aan de nieuwsgier van al die lezers. Deze ontdekking -voor zover ze ont-dekt had moeten worden- had weer verborgen moeten worden, juist om ook onze verbeelding te behouden naar de leefwereld van een dertienjarige Anne Frank. Het ontwapenende van Annes schrijven zit er tegelijkertijd in dat ze ook geheimen kan hebben en zich schamen mag -hoe belegen ook-, zoals wij ons schamen, onze geheimen hebben en dit alles verborgen houden. Dat maakt haar menselijk, dat maakt haar uniek. Dat moet je zo laten.

Dit nu alles met veel trots openbaren, is daarom absoluut geen eerbetoon en het vergt slechts een weinig geestkracht om met Anne in gesprek te gaan en haar te vragen: ‘Waarom heb je dat afgeplakt Anne?’ Waarop ze antwoordt: ‘Opdat jij het niet lezen zal en het mijn geheim blijft.’
‘Akkoord, dat respecteer ik…‘

Leave a comment Cancel reply

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Reactie Anne Frank Stichting

7 jaar ago

Als antwoord op mijn stellingen en discussie ontving ik deze uitleg:

Geachte heer Wetzels,

Wij hebben ons uiteraard de vraag gesteld of wij een tekst, die door Anne is afgeplakt, openbaar kunnen maken. Na zorgvuldige afweging zijn we tot een positief antwoord gekomen. De dagboekgeschriften van Anne Frank zijn wereldberoemd en behoren tot het UNESCO Werelderfgoed. Miljoenen mensen hebben haar dagboek gelezen en het Anne Frank Huis bezocht. Wij zijn van mening dat als er nieuwe informatie over haar dagboek beschikbaar komt, in dit geval nieuwe tekst, we die moeten delen met het publiek. Behalve het publieke belang, speelt ook het wetenschappelijk belang een rol in onze overweging. We willen andere onderzoekers in de gelegenheid stellen deze nieuwe fragmenten bij hun onderzoek naar de dagboeken van Anne Frank te betrekken. Daarnaast zijn eerder teksten uit de dagboekgeschriften van Anne Frank openbaargemaakt die zij niet voor publicatie had bestemd. Dat is al gebeurd in 1947 bij de eerste, door haar vader verzorgde uitgave, maar ook in 1986 bij de samenstelling door het NIOD van de wetenschappelijke editie, die in 2001 opnieuw is uitgegeven na de ontdekking van vijf nieuwe dagboekpagina’s.

Ik hoop u hierbij voldoende te hebben geïnformeerd.

Anne Frank Stichting – Anne Frank House

Stephan Wetzels

7 jaar ago

L.s.,

Hartelijk dank voor de genomen moeite mij te antwoorden. Het merendeel van deze argumentatie had ik al in diverse media vernomen. Ik wil echter toch enkele kritische kanttekeningen hierbij plaatsen, zoals ik feitelijk ook al doe in mijn betoog. Ik neem aan dat u dat gelezen heeft.

Søren Kierkegaard noteerde ooit in Enten/Eller (1843) dat er misschien wel niets is dat een mens zozeer adelt als het bewaren van een geheim. Het geheim kunnen hebben is mens kunnen zijn. Het geheim hier in de existentiële zin van het woord is een concretisering van de eigenaardige eigenheid van het zelf, het is volgens Kierkegaard datgene wat iemand tot een persoon maakt. En het geheim geeft ook na de dood persoonlijkheid. Deze vorm van vreemdheid moet je niet ont-dekken noch wetenschappelijk trachten te objectiveren. Want met welk doel? Met het opheffen van de schaamte, met het vernietigen van een geheim, is ook een deel van het menselijke van Anne Frank vernietigt.

Mijn aansluitend grootste bezwaar is dat middels de door u verdedigde handelswijze er van Anne Frank dus een object wordt gemaakt; ze wordt als het ware geobjectiveerd. Het is zo niet meer het dagboek dat tot erfgoed behoort, maar Anne Frank zelf. En in heel veel gevallen is zij natuurlijk ook datgene wat zij schrijft in haar dagboek. Haar schrijven is de verpersoonlijking van wie zij was.

Daarmee is zij een dus studieobject geworden. Het is begrijpelijk dat wetenschappers geïnteresseerd zijn in de objectivering, maar daarmee het subject uit het oog verliezen. Dat staat bekend als Verdinglichung. Ik begrijp dan ook dat een afweging onder wetenschappers en andere betrokkenen van bijvoorbeeld de Anne Frank Stichting al spoedig in het voordeel van de objectivering en de verdinglichung uit valt. Ik ben echter vooral betrokken op het subject en het persoonlijke.

U lijkt van de stelling uit te gaan dat omdat haar dagboek werelderfgoed is, daarom geen enkel privacyrecht meer geldt. In juridische zin staat daar (helaas) weinig tegenover, maar ik bekijk de zaak dan ook vanuit een moreel perspectief. Het zogenaamde publieke belang is een belang dat in theorie alles van waarde kan vernietigen en het volkomen weerloos maakt. Het lijkt op een monster dat iedere individualiteit, of de waardevolle gedachte dat ook de overledenen recht hebben op schaamte of geheimen met een knip van de vingers verpulvert. Wie kan zich nog verdedigen tegen die massa? Dat is enkel nog de moraal. Want een mens is nu eenmaal niet doorzichtig. We moeten niet willen proberen hem kost wat kost toch zo te willen maken zodat miljoenen door hem heen kunnen kijken. Als ware hij niets meer dan dat.

Het feit dat er eerder zaken zijn gepubliceerd die niet voor publicatie bedoeld zijn, rechtvaardigt vanzelfsprekend niet om daarmee vervolgens door te gaan. U moet mij vergeven dat ik in 1947 en 1986 deze kwestie niet onder de aandacht heb gehad. De pointe is echter tenslotte een andere:

Het is evident dat Anne Frank een zekere publicatie voor ogen heeft gehad, zoals de notitie van 11 mei 1944 laat zien. Wat echter bijzonder is, is dat ze zich expliciet heeft verhouden tot de afgeplakte pagina’s. Ik weet niet hoe zij zich heeft verhouden tot de eerder niet voor publicatie bestemde doeleinden (oftewel op welke wijze zij heeft aangegeven dat het niet gepubliceerd dient te worden), maar een afgeplakte pagina is een nadrukkelijke actieve handeling om een geheim te bewerkstelligen. Het belang van dit geheim zo dit nu ont-dekt is blijkt bovendien tragisch futiel. Het was de verbeelding reeds die ons deed raden naar de afgeplakte pagina’s van een dertienjarig meisje wat ze toen was. Maar zelfs die verbeelding moest klaarblijkelijk worden opgeheven.

Ik hoop dat u dit alles nog eens overweegt en mocht u ooit nog iets vinden wat Anne in haar leven als geheim om welke reden dan ook heeft willen bewaren, u dan een andere afweging maakt en de wereld verblijdt met de boodschap: u mag uw geheimen hebben – en we delen u met trots mede dat ook Anne iets voor ons verborgen houdt. Voorgoed.

Hartelijke groet,

Stephan Wetzels

Pauline Lievens

6 jaar ago

Geachte meneer Wezels,

Dank u voor dit waardevolle betoog. Ik kan me niet anders voorstellen dan dat Anne het precies zo gevoeld zou hebben. Mijn inziens is het ook zeer verontrustend dat een argument als “miljoenen mensen hebben haar dagboek gelezen” kennelijk een rechtvaardiging is voor het schenden van het recht op privacy. Anne’s persoonlijke eis voor geheimhouding behoort ten alle tijden geëerbiedigd te worden..

Stephan Wetzels

6 jaar ago

Zeg dat voort! De schaamteloosheid verpakt in een wetenschappelijke verantwoording. Niets minder dan dat.

Jette

7 jaar ago

Beste meneer Wetzels,

Bij mij kwamen dezelfde gedachten op toen ik hoorde van de vermiste pagina’s van Anne Frank. Ik weet niet waarom, maar ik had ergens de verwachting dat u er wat over geschreven zou kunnen hebben. En zie hier. Dank u zeer voor de verrijking waarmee ik zelf nog verder kan denken over deze kwestie.

Groetjes,
Jette

Anoniem

1 jaar ago

Ik vind dit heel schokkend nieuws, maar weet U het wel zeker. U heeft Anne Frank toch niet gekend? Of heeft u het van een familielid van Anne Frank. Maar het kan ook zijn dat u dit heeft verzonnen om aandacht te zoeken, ik wil u niet meteen een oordeel geven… Of heeft alles wat hier staat onderzocht??

Stephan Wetzels

1 jaar ago

Als we alleen maar mochten schrijven over mensen die we kennen, dan zouden al onze vrienden en familie ongelukkig worden. Wat betreft de inhoud, die is gebaseerd op feiten en openbaar toegankelijke bronnen. Ook voor u.

Stephan Wetzels
^{Denken en Zijn}