Indrukken bij de eerste druk (deel V): Heideggers Sein und Zeit uit 1927
-Voor die ene die het weten wil-
Wie goed en actief zoekt, wil nog wel eens tegen een bijzonder boek aanlopen voor een vriendelijke prijs. Zo liep ik tegen een eerste druk aan van misschien wel het meest invloedrijke filosofische werk van de 20e eeuw: Martin Heideggers Sein und Zeit. Volgens alle bekende inleidingen is het boek van wezenlijke invloed geweest op Arendt, Leo Strauss, Gadamer, Sartre, Levinas, Merleau-Ponty, Badiou, Marcuse, Derrida, Foucault en Stiegler. Kortom, op vrijwel iedereen die in de 20e eeuw in de filosofie iets te betekenen had (Als ik Russell, Wittgenstein en de analytische filosofen even buiten beschouwing laat).
Kort gezegd wil Heidegger de vraag naar zijn, naar de zin van zijn, beter stellen en grondiger ontleden. Daarvoor moeten we er echter eerst van overtuigd worden dat deze vraag gesteld moet worden, en moeten we vervolgens bekijken hoe zo’n vraag eigenlijk gesteld en beantwoord kan worden. Dat is Heideggers project. (klik voor een nadere inleiding)
Jahrbuch VIII 1927
De uitgever is Max Niemeyer (Halle an der Saale; in 1960 verhuist naar Tübingen, in 2005 overgenomen door De Gruyter), in 1870 opgericht door de boekverkoper Maximilian David Niemeyer, en gaf zowel Husserls Jahrbuch als de Sein und Zeit (sonderdruck) uit.
Oplage?
Zoals gebruikelijk heeft mijn zoektocht op antwoorden naar de oplage van de eerste druk niet bijzonder veel opgeleverd. Allereerst schreef ik een Duitse kenner aan, met een bibliografisch relevante Heidegger-website.
Dear sir,
do you happen to know how many copies of the first edition of Sein und Zeit (sonderdruck 1927) appeared? Seems to be hard to find information. Any further info about the first print would help me out.
Thanks in regard,
Stephan
Hij antwoordde me, enigszins wat verrassend:
Hi Stephan,
I tried to track that information down ten years ago, and didn’t have any luck. There was a silly claim at the time that Sein und Zeit had been issued to German soldiers in WWII and I thought that an easy way to refute the claim was to find the numbers of copies printed. I assume the best chance to get that information would be to contact the publishers? I did find out that Sein und Zeit was not printed during the war, because paper was requisitioned for military purposes – although in France they allocated paper to publish Sartre’s L’être et le néant.
Good luck in your search,
Pete
Ik probeerde het ook nog even bij Mark Wildschut, verantwoordelijk voor de eerste integrale Nederlandse vertaling die in 1999 verscheen bij SUN:
Geachte heer Wildschut,
Ik schrijf u aan als grote Heidegger-kenner. Vanuit filosofische interesse, maar vooral ook als liefhebber, ben ik van plan een eerste druk aan te schaffen van Zijn en Tijd. Ik hoop dat u uw deskundige licht zou willen werpen op de volgende vragen:
Wat beschouwt u als de meest begerenswaardige editie? Is dit de editie zoals deze is verschenen in 1927 in het Jahrbuch für philosophie und phänomenologische forschung (VIII), of is dit toch de daaruit voortvloeiende losse uitgave eveneens gepubliceerd in 1927?
Heeft u enig idee of het te achterhalen is, of wellicht weet u het zelf, wat de oplage -ongeveer desnoods- is geweest van het Jahrbuch für philosophie und phänomenologische forschung (1927, VIII) en wat de oplage is geweest van de losse uitgave?
Ik dank u hartelijk voor de moeite bij voorbaat,
Stephan Wetzels
Hij antwoordde:
Beste Stephan Wetzels,
Met dit soort bibliografische vragen kan ik u absoluut niet helpen. Het spijt me. En binnen mijn netwerk is zeker niemand die iets van deze bibliografische dingen afweet.
Vriendelijke groet,
Mark Wildschut
Wat is de échte eerste druk van Sein und Zeit?
Volgens de internationaal gerespecteerde antiquair Lynge & Søn uit Denemarken met wie ik ook een mailwisseling had, en die volgens mij de meest vooraanstaande collectie filosofische originele drukken in bezit heeft, worden zowel het los verschenen boekwerk (de ‘sonderdruck’) als het als ‘artikel’ verschenen werk in het Jahrbuch als eerste druk beschouwd. Volgens deze antiquair is de losse uitgave geen hele grote zeldzaamheid (zoals dat bijvoorbeeld wel geldt voor de Engelse eerste druk van Wittgensteins Tractatus met stofomslag). Vanwege de importantie echter en het feit dat het een zeer gewild boek is, wordt er gretig gezocht naar exemplaren en zijn daarom eerste uitgaven slecht te vinden. In The Genesis of Heidegger’s Being and Time (1993) merkt Theodore Kisiel op: ‘It seems as if the Jahrbuch version appeared after the separate work (Sonderdruck) of SZ began to be distributed. (p. 565)’
Lynge & Søn heeft zelf twee exemplaren in de aanbieding voor ongeveer $ 4000 (zie foto beneden).
Ze spreken in de omschrijving van een stofomslag bij de originele druk, maar daar is mij niets van bekend noch is een dergelijk exemplaar voorhanden.
Theodore Kisiels The Genesis of Heideggers Being and Time
Dit boek zou eigenlijk uitkomst moeten bieden over de oplage. Het is een gigantisch werk waar Kisiel ruim tien jaren aan schreef en de ontstaansgeschiedenis van Heideggers hoofdwerk in kaart brengt.
Het boek van Kisiel bevat een ‘appendix C’ genaamd A Documentary Chronology of the Path to the Publication of Being and Time, 1924-27. Hoewel er bijzonder interessante informatie in terug te vinden is, vinden we ook hier niets over de oplage. Voor de aardigheid vertaal ik hier enkele relevante passages uit zijn boek van de publicatie-chronologie die Heidegger aan ons overgeleverde, en door Kisiel uitvoerig is weergegeven.
22 maart 1927 – Laatste verbeteringen aan de proefdruk aangebracht.
18 april 1927- Heidegger aan Karl Jaspers: ‘Enige tijd geleden heb ik met de uitgever afgesproken dat er een exemplaar van Zijn en Tijd naar je toegezonden zal worden.’
Op 1 mei bevestigt Jaspers dat hij het boek heeft ontvangen. Sein und Zeit is daarmee voor het eerst verschenen eind april 1927, niet zoals de latere Heidegger zich zal herinneren in februari 1927.
29 mei – Heidegger aan Elisabeth Blochmann over een verlaat verjaardagscadeau: “Mijn boek is verschenen. Eén exemplaar is bedoeld voor je verjaardag van 14 april jl.”
De uitgave zelf
De uitgave die in mijn bezit is, verkeert in goede staat, vanzelfsprekend zonder stofomslag, die vele latere edities kenmerkt. Op de voorkant zijn wat vlekjes aan te treffen aan de rechterkant, wat ook geldt voor de eerste pagina’s en de laatste pagina’s aan de binnenzijde. Ook de rug is in goede staat en toont het originele plakkaat waarop te lezen valt ‘M. Heidegger Sein U. Zeit I’. De ‘I’ verwijst naar ‘eerste deel’, maar er is nooit een tweede deel verschenen, hoewel dit het oorspronkelijke plan was van Heidegger en waar hij geregeld over rept in correspondentie. Verschillende voetnoten in Sein und Zeit suggereren ook een tweede te verschijnen deel (o.a. SZ 319n, 363n, 427n).
Helaas is een redelijk aantal pagina’s van mijn exemplaar onderstreept; ik schat zo’n 10% van de in totaal 438 pagina’s. Een aantal met een lichtrood potlood en een aantal met pen.
Op de eerste pagina aan de binnenzijde, tref ik eveneens geschreven met rood potlood de initialen ‘K H M’ aan, met daaronder de datum ‘mei ‘29’. Het boek is dus twee jaar na het verschijnen aangekocht, te bedenken dat er in 1929 een tweede druk verscheen.
De antiquair bij wie ik dit boek aanschafte, wist te melden dat dit exemplaar in het bezit is geweest van de invloedrijke Nederlandse protestants theoloog Kornelis Heiko Miskotte (1894-1976). Het boek bevond zich na diens dood in het bezit van zijn zoon Hermannus Heiko Miskotte (1932), die het beheer kreeg over de uitgebreide bibliotheek die zijn vader naliet. Het verhaal is dat hij geregeld boeken verkoopt uit deze bibliotheek, waarvan mijn Sein und Zeit er één van is. Ik had het in de familie gehouden – maar daar zijn dus waarschijnlijk geen liefhebbers.
KH Miskotte in 1925
Het ligt voor de hand dat de rode onderstrepingen in de tekst van K.H. Miskottes hand zijn; of dat voor de pennestreken geldt is niet te zeggen. Misschien zijn die van zijn zoon. Het is op zichzelf wonderlijk genoeg dat tot het einde toe onderstreept is, wat zoveel betekent als dat tenminste één iemand dit boek in dat taaie Heideggeriaanse Duits helemaal gelezen heeft. Want dat valt warempel nog niet mee. Het toeval wil verder dat Miskotte in hetzelfde jaar stierf als Heidegger zelf (1889-1976).
Titelblad
Na een pagina waarop staat ‘Sein und Zeit Erste Hälfte’ (waarbij opvalt dat de Duitse ‘s’ lijkt op een ‘f’) komen we bij de titelpagina. Meestal de belangrijkste pagina van een beroemde uitgave. Helemaal omdat vele volgende drukken geen wijzigingen hebben ondergaan. We lezen daar wederom de titel Sein und Zeit, maar nu met de toevoegingen ‘von Martin Heidegger Marburg a. L. Erste Hälfte’.
Dan volgt er iets merkwaardigs:
Sonderdruck aus: “Jahrbuch für Philosophie und phänomenologische Forschung”, Band VII herausgegeben von E. Husserl – Freiburg i. B.
Waarom is dit merkwaardig? Omdat Sein und Zeit in Band VIII verscheen. Ik heb nader gezocht naar hoe Heidegger kon verwijzen naar Band VII, maar ik heb daar geen goede reden voor kunnen vinden. Zover ik weet is Sein und Zeit niet verschenen in Band VII. Het lijkt dus te kloppen dat de losse uitgave eerder op de markt was dan het jaarboek. Maar dan blijft het een merkwaardige fout. Ik zou 25,- willen geven voor degene die een verklaring kan aandragen die aantoont dat er nog een logische gedachte zit achter deze fout. Ik geloof van niet.
Tenslotte treffen we nog het logo van de uitgever aan en de uitgever zelf: Max Niemeyer, Verlag, Halle a. d. S. / 1927.
De pagina die daarop volgt tenslotte toont de toenmalige vriendschapsband tussen Heidegger en Husserl:
Edmund Husserl
In Verehrung und Freundschaft zugeeignet
Todtnauberg i. Bad. Schwarzwald
Zum 8. April 1926
Hier gaat een bekend tragisch verhaal achter schuil. In Sein und Zeit (1927) breekt Heidegger ironisch genoeg namelijk met Husserl op filosofisch vlak. Een tragische periode brak daarmee aan in het leven van Husserl. ‘Als jood en als wereldvreemde geleerde raakte hij steeds meer geïsoleerd. Op voordracht van de nazi’s werd Heidegger benoemd als rector van de universiteit van Freiburg. Wat later werd het Husserl verboden nog langer onderwijs te geven aan een Duitse instelling.’ Dat Heidegger zelf uiteindelijk niet aanwezig was op de begrafenis van Husserl noemt hijzelf ‘een menselijke fout’, waarover hij zijn spijt heeft betuigd aan de weduwe Husserl. Ook Heidegger was gewoon………een mens.
Zie voor andere indrukken bij de eerste druk:
HLA Hart The concept of law uit 1961
John Henry Newman The grammar of assent uit 1870
Derek Parfit Reasons and persons uit 1984
Soren-Kierkegaard Frygt og baeven uit 1843
Bibliografisch fragment uit Kisiels boek
Bijzondere eerste editie van Sein und Zeit in de aanbieding (april 2014)
Zijn en Tijd 1e druk bij Herman Lynge
Zijn en Tijd 1e druk nogmaals bij Lynge