Wat zijn de belangrijkste filosofische boeken van de 20e eeuw? Afgelopen week kreeg ik het idee om niet alleen een korte studie te doen naar die belangrijke wijsgerige werken, maar ook om op zoek te gaan naar de achtergronden bij de eerste uitgaven. Met, misschien uiteindelijk als doel, een zo compleet mogelijke verzameling aan te leggen van eerste edities verschenen in de 20e eeuw. Sommige werken zullen buiten bereik liggen, maar met enige handigheid zou het moeten lukken om de meeste boeken in bezit te krijgen. Kortom: de zoektocht is begonnen en project ‘The search for the origins of knowledge’ is officieel van start. Verwachte einddatum: juli 2025.
Een mogelijke lijst
Er zijn vele verschillende manieren te bedenken hoe tot een lijst te komen van belangrijkste filosofische boeken. Welke manier ik ook zou gebruiken, allemaal hebben ze hetzelfde nadeel: het probleem van de subjectiviteit. Toch denk ik dat het mogelijk is om een redelijke onomstreden lijst samen te stellen. Met in ieder geval een duidelijke top 5 zonder al te veel discussie.
Als startpunt neem ik een onderzoek dat in december 1999 is verricht door Douglas Lackey. Lackey stuurde 5000 e-mails naar filosofen in Noord-Amerika, waarvan er 4000 daadwerkelijk aankwamen en waarop 414 ingevulde formuleren geretourneerd werden. De respondenten moesten onder andere de vijf belangrijkste filosofische werken noemen. Hoewel belangrijk en invloedrijk vaak samengaan, was het expliciet de bedoeling dat de respondenten de naar hun idee belangrijkste werken opgaven. Onderaan is een link naar het onderzoek bijgevoegd.
De volgende lijst is door mij samengesteld op basis van dat onderzoek. In de lijst staat naast de originele titel, zover ik dat gevonden heb ook de beschikbare Nederlandse vertaling en een verwijzing naar een Engelse of Nederlandse Wikipedia-pagina met informatie over het betreffende boek. Via Abebooks heb ik gezocht naar de oorsprong van het werk en de uitgever.
| Auteur | Originele titel | Moderne Nederlandse vertaling beschikbaar? | Uitgever en jaar van verschijnen |
| 1. Ludwig Wittgenstein Oostenrijker | Philosophische Untersuchungen | Filosofische onderzoekingen | Oxford, Basil Blackwell, 1953 |
| 2. Martin Heidegger Duitser | Sein und Zeit | Zijn en tijd | Halle, Max Niemeyer, 1927 |
| 3. John Rawls Amerikaan | A Theory of Justice | Een theorie van rechtvaardigheid | The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, 1971 |
| 4. Ludwig Wittgenstein Oostenrijker | Tractatus Logico-Philosophicus | Logisch filosofisch tractaat | Kegan Paul Trench Trubner & Co., London, 1922 |
| 5. Bertrand Russell & Alfred Norton Whitehead Britten | Principia Mathematica | – | Cambridge, at the University Press, 1903 |
| 6. W.V.O Quine Amerikaan | Word and Object (Uk) | – | N.Y., Wiley & Sons, 1960 |
| 7. Saul Kripke Amerikaan | Naming and Necessity (Uk) | – | Dordrecht (1972). En: Harvard University Press, 1980. |
| 8. Thomas Kuhn Amerikaan | The Structure of Scientific Revolutions | De structuur van wetenschappelijke revoluties | Chicago & London: University of Chicago Press, 1962 |
| 9. Jean-Paul Sartre Fransman | L’être et le néant: Essai d’ontologie phenomenologique | Het zijn en het niet; proeve van een fenomenologische ontologie | Paris, nrf, Librairie Gallimard, 1943. |
| 10. Alfred Norton Whitehead Brits Amerikaan | Process and Reality (Uk) | – | Cambridge, Cambridge University Press, 1929. (Macmillan?) |
| 11. A.J. Ayer Brit | Language, Truth & Logic (Uk) | – | Gollancz, London, 1936 |
| 12. John Dewey Amerikaan | Experience and Nature | – | W. W. Norton & Co., NY, 1929. |
| 13. Maurice Merleau-Ponty Fransman | Phénoménologie de la perception (Uk) | Fenomenologie van de ervaring | P., Gallimard, 1945 |
| 14. George Edward Moore Brit | Principia Ethica | – | Cambridge: at the University Press, 1903 |
| 15. William James Amerikaan | Pragmatism. A New Name for Some Old Ways of Thinking | – | London: Longmans, Green, 1907 |
| 16. Alisdair MacIntyre Brit | After Virtue | – | Duckworth en Co. Londen.Notre dame, in univ of notre dame press pub 1981 (1e USA). |
| 17. Edmund Husserl Duitser | Logische Untersuchungen | – | Max Niemeyer 1900 + 1901, Halle a. S., 1900 |
| 18. Edmund Husserl Duitser | Ideen zu einer reinen Phänomenologie und phänomenologischen Philosophie | – | Halle, Max Niemeyer, 1913 |
| 19. Simone de Beauvoir Française | Le Deuxième Sexe | De tweede sekse | Gallimard, Paris, 1949 |
| 20. Herbert Hart Brit | The Concept of Law | – | Oxford, Clarendon Press, 1961 |
Enkele kanttekeningen
Op de eerste plaats valt op dat van deze 20 boeken, er slechts acht in het Nederlands geheel zijn vertaald. Van enkele boeken zijn hier en daar wel fragmenten te vinden in overzichten.
Wat verder opvalt is de hoge notering van John Rawls, wat waarschijnlijk te verklaren is door de Amerikaanse achtergrond van de respondenten. Lackey stelt zichzelf ook de vraag of indien hij Europese respondenten had gehad, dit had geresulteerd in een hoge notering voor Rawls. Ik denk van niet, ondanks het feit dat Rawls ook in Europa behoorlijk veel invloed heeft gehad op het politieke filosofische debat. Met zeven hoofdwerken van Amerikanen in de top 20, is het wel duidelijk dat hier de Amerikaanse achtergrond van respondenten een duidelijke stempel drukt op het oordeel.
Een vergelijking vanuit een ander perspectief
In het werk De twintigste eeuw in veertien filosofische boeken uit 2009 onder redactie van René Gabriels bespreken 14 hedendaagse Nederlandse auteurs allemaal een boek dat antwoord geeft op de vraag welke filosoof zijn stempel heeft gedrukt op de 20e eeuw en welke boeken we moeten blijven lezen omdat ze buitengewoon invloedrijk zijn (geweest). De invloed die zij tot nog toe hebben uitgeoefend op de filosofie is heel nadrukkelijk als uitgangspunt gebruikt. Een iets ander criterium dan in het onderzoek van Lackey, maar ik denk dat het in de praktijk vaak op hetzelfde neerkomt.
Omdat hier 14 boeken worden besproken, vergelijk ik de top 14 van Lackey met de 14 genoemde boeken uit Gabriels.
| Auteur | Originele titel | In Gabriels? |
| 1. Ludwig Wittgenstein | Philosophische Untersuchungen | Ja |
| 2. Martin Heidegger | Sein und Zeit | Ja |
| 3. John Rawls | A Theory of Justice | Ja |
| 4. Ludwig Wittgenstein | Tractatus Logico-Philosophicus | Nee |
| 5. Bertrand Russell & Alfred Norton Whitehead | Principia Mathematica | Nee |
| 6. W.V.O Quine | Word and Object (Uk) | Ja |
| 7. Saul Kripke | Naming and Necessity (Uk) | Nee |
| 8. Thomas Kuhn | The Structure of Scientific Revolutions | Nee |
| 9. Jean-Paul Sartre | L’être et le néant: Essai d’ontologie phenomenologique | Ja |
| 10. Alfred Norton Whitehead | Process and Reality (Uk) | Nee |
| 11. A.J. Ayer | Language, Truth & Logic (Uk) | Nee |
| 12. John Dewey | Experience and Nature | Nee |
| 13. Maurice Merleau-Ponty | Phénoménologie de la perception (Uk) | Nee |
| 14. George Edward Moore | Principia Ethica | Nee |
Uitgaande van een top 14, komen vijf boeken overeen. Het is overigens begrijpelijk dat in De twintigste eeuw in veertien filosofische boeken om praktische redenen voor één hoofdwerk van Wittgenstein is gekozen. Daarmee is dus gezegd dat de Tractatus normaal gesproken wel degelijk bij invloedrijkste boeken zou horen.
Het is dus in ieder geval de eeuw geweest van de taalfilosofie en de analytische filosofie, met in die schreden de ethiek en de wetenschapsfilosofie.
In een volgende bijdrage aandacht voor de boeken die hier door velen worden gemist.
-Wordt dus ooit vervolgd-
Notes:
Onderzoek van Lackey: Lackey-What-are-the-modern-classics
Link naar beschikbare uitgaven via Abebooks, volgens de top 20 van Lackey: